Participatie of Deliberatie

Binnen het brede gebied van de verbinding tussen overheid en samenleving maken we een principieel onderscheid tussen participatie en deliberatie. Zowel voor de systeemwereld als voor de leefwereld. Dat levert een schematische verdeling op in vier velden.

Participatie door de systeemwereld
Met name steden als Groningen en Amsterdam zijn actief in de ontwikkeling van participatie. Het wordt geplaatst in het bredere kader van democratisering. Men ontwikkelt de ‘Participatieve democratie’. Deze krijgt vorm in buurtrechten, digitale participatietools en diverse subsidievormen.

Participatie door de leefwereld
Participatie vanuit de samenleving gaat bijna altijd om het behartigen van groepsbelangen. Dit krijgt vaak zelfs de vorm van professionele lobby. En daarbij heeft de sterkste groep de beste kansen. Hoewel het woord participatie ‘deelname’ betekent en vaak ‘burgerparticipatie’ wordt genoemd, is daar op individueel niveau zelden sprake van. Veel burgers lijken daardoor teleurgesteld en haken af.

De huidige participatie geeft ook een erg eenzijdig beeld. Denk hierbij aan inspraakavonden waar altijd dezelfde mensen komen. Of lastig te gebruiken digitale participatieprogramma’s. Of omdat inspraak vanuit het perspectief van de overheid vorm wordt gegeven.

Participatie doet een groot beroep op het vertrouwen van de individuele burger maar levert er zelden een bijdrage aan.

Deliberatie door de systeemwereld
Er is bij de overheid steeds meer aandacht voor deliberatie, ofwel samenspraak. Dat gaat over het uitwisselen van meningen van een willekeurige groep mensen. De overheid organiseert daartoe diverse vormen van groepsconsultatie. De voorbeelden die worden aangedragen om te pleiten voor deliberatie gaan dan ook over toetsing van overheidsbeleid.

Groepsconsultatie is een bruikbaar middel om informatie op te doen. Het is natuurlijk ook een enorme verbetering ten opzichte van de vooral door belangen gedreven participatie. Het levert een veel rijker beeld op van deelbelangen, termijneffecten en oplossingsrichtingen. Maar het zal weinig bijdragen aan het vertrouwen omdat het altijd een beperkte groep betreft. Het recent verschenen boek ‘Vechten voor democratie’ gaat uitgebreid in op dit dilemma.

Het tekort
Op het gebied van deliberatie zijn er weliswaar organisaties ontstaan die voor de overheid samenspraak organiseren zoals de stichting G1000 of Bureau Burgerberaad. Maar het onderwerp van de samenspraak, de selectie van de deelnemers en de organisatie wordt door de overheid bepaald. En het gaat om momentopnamen. Ook ontstaat er door opleidingsverschillen van de deelnemers een nadrukkelijke vertekening zoals in een academisch onderzoek wordt aangetoond. Deliberatie blijft daarmee beperkt tot incidentele afstemming en vormt zeker geen afspiegeling van de meningen in de samenleving.

Daarnaast is participatie verworden tot groepsgewijs ‘omhoog en omlaag communiceren’. Dit alles draagt niet bij aan het vertrouwen…

Deliberatie door de leefwereld
Voor het herstel van vertrouwen is deliberatie op het niveau van de leefwereld cruciaal.

Wat in ons land ontbreekt, is een door de burgers zelf georganiseerde vorm van samenspraak. Een vorm die de overheid belangenvrije informatie geeft over wat er speelt in de leefwereld. Voor effectieve samenspraak in de samenleving zijn nieuwe vormen nodig. En niet als incidentele afstemmingsprojecten maar als doorlopend proces. Dat is het gebied waar wij ons op richten.  

Lees meer over Van project naar proces