Over Burgerschapsvorming
De ontwikkeling van democratische kernwaarden
Een literatuurstudie door Adolescentenpanel Democratische Kernwaarden en Schoolloopbaan
De veel gehoorde stelling ‘democratie is nooit af’ vormt de basis voor het Medemo model. Wij zien democratie als een permanent leerproces. Natuurlijk zijn de belangrijkste dragers van de democratie van de toekomst de jongeren van vandaag. Om die reden is het eerste maatschappelijke project waarin we de Medemo theorie in praktijk brengen, een project met en voor jongeren. De Weesper Vereniging voert, gesubsidieerd door de gemeente, een onderzoeksproject uit naar de behoefte van jongeren aan uitgaansgelegenheden. Dit wordt onder onze begeleiding door de jongeren zelf uitgevoerd. We hopen hiermee een vorm te ontwikkelen voor versterking van de ‘horizontale democratische waarden’. Dit omvat ook een onderzoek naar de mogelijkheden van een app op de smartphone.
Enige jaren geleden is een samenwerkingsproject gevormd om de ontwikkeling in brede zin in beeld te brengen; het Adolescentenpanel Democratische Kernwaarden en Schoolloopbanen (ADKS). Het is een project van de Universiteit van Amsterdam en ProDemos in samenwerking met het Sociaal en Cultureel Planbureau. Het project is tot stand gekomen met subsidie van het Ministerie van BZK. Men meldt hierover:
Het project vormt een aanvulling op eerdere onderzoeken naar de socialisatie van democratische waarden'. Het ADKS is opgezet als een panelonderzoek onder middelbare scholieren in Nederland. Vanaf 2018 worden leerlingen die op dat moment in het eerste leerjaar van de middelbare school zaten jaarlijks benaderd om deel te nemen aan dit onderzoek.
In januari 2023 is een update verschenen van dit onderzoek. Het ADKS geeft op hun website een korte impressie van de onderzoeksresultaten:
‘We trekken lering uit de resultaten. De brede trend is hoopvol maar het verschil tussen praktische scholing en theoretische scholing blijft zorgelijk. In het project dat we in 2023 met de jongeren uitvoeren zullen we daar nadrukkelijk aandacht aan besteden’.
‘Na een bewogen jaar met Tweede Kamerverkiezingen en de Covid-19 pandemie is het tijd om de balans op te maken. Hoe denken scholieren in het voortgezet onderwijs nu over politiek en democratie? In deze derde rapportage van het ADKS onderzoek volgen we de ontwikkeling van de opvattingen van jongeren in de eerste drie leerjaren van het voortgezet onderwijs.
Vergeleken met eerdere jaren is het beeld in het derde jaar positiever. Derdeklassers hechten zich sterker aan de vertegenwoordigende democratie, zowel in opvattingen als in gedragsintenties. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het grotere belang dat zij hechten aan het leven in een democratie, een hogere stemintentie, en meer politieke kennis, interesse en vertrouwen in het eigen (politieke) kunnen.
Dat betekent niet dat jongeren blind vertrouwen hebben in de politiek. Zo neemt het vertrouwen in (politieke) ambtsdragers verder af, en daalt ook het vertrouwen dat politici luisteren naar mensen zoals zij en hun ouders. Dat is echter niet per se slecht: een gezonde democratie is er bij gebaat als burgers zich hechten aan de democratie, en tegelijkertijd een kritische houding hebben jegens de politieke vertegenwoordigers.
Verder zijn jongeren zich in het derde jaar bewuster van hun eigen positie en eigen belang. Hoewel zij nadrukkelijk blijven kiezen voor de gemeenschap, leggen zij vergeleken met eerdere jaren wat meer nadruk op het individu. Dit is het meest zichtbaar in de discussie rond vrijheid van meningsuiting tegenover het kwetsen van anderen.
Opvallend is verder dat de grote verschillen op basis van opleidingstype, die wij ook al aan het begin van de middelbare school zagen, hardnekkig blijken. Net als in eerdere jaren, vinden vwo’ers het leven in een democratie veel vaker belangrijk dan leerlingen op het vmbo, zijn zij vaker voornemens te gaan stemmen en hebben zij meer politieke kennis. Hoewel de verschillen tussen de opleidingstypes dus groot blijven, is het belangrijk om in het achterhoofd te houden dat deze opvattingen over de hele linie wel stijgen’.
Het volledige rapport is gratis te downloaden en vindt u hier.
Lees meer over de participatieparadox