Rapport ‘Op weg naar Meervoudige Democratie’

De noodzaak om te komen tot een gestructureerde vorm van deelname door de bevolking wordt pakkend beschreven in het rapport ‘Op weg naar Meervoudige Democratie, Oproep van de Commissie Toekomstgericht Openbaar bestuur’. Een commissie onder leiding van Wim van de Donk waar o.a. de toenmalige minister van BZK Kajsa Ollongren en de toenmalige directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau Kim Putters deel van uitmaakten.

Dit inspirerende rapport uit 2016 was voor ons de aanleiding om aanbevelingen om te zetten in concrete vorm. Om een indruk te geven van het pleidooi halen we hier een aantal zinsneden aan met verwijzingen naar de bladzijden.

Onder ’Ten geleide’ op de pagina’s 4 en 5 wordt de noodzaak beschreven om aan werkelijke vernieuwing te werken en niet zomaar te grijpen naar bestaande instrumentele middelen:
‘Burgerschap en democratie zijn nooit af, we moeten blijven innoveren en oefenen. Want uiteindelijk zijn ze de dragers van een effectief bestuur. De blik moet breder zijn dan die op de politieke democratie, en onze tijd vraagt meer dan ooit om nieuwe verbindingen tussen politieke en steeds meer verschillende vormen van maatschappelijke democratie. Dat vraagt om een meervoudige benadering, ook van de democratie zelf. Het lijkt dan verleidelijk om terug te grijpen naar ‘eenvoudige’ remedies, zoals vormen van directe democratie. Maar het referendum lijkt, zeker tegenwoordig, meer op een projectiescherm van maatschappelijk ongenoegen dan dat het een wezenlijke bijdrage levert aan prudente en gedragen besluitvorming’.

Onder ‘Uitgangspunten van goed bestuur’, op pagina 13 volgt een pleidooi voor een ‘nieuw initiatief’:
‘Het vertrouwen en daarmee de legitimiteit van het (lokaal) bestuur staan onder druk. Ons huidige systeem is niet aangepast aan de maatschappelijke realiteit. … We moeten daarom zoeken naar een nieuw initiatief dat over maatschappelijke en politieke verschillen heen perspectief biedt. Waarbij democratie de bindende kracht is…’.

En vervolgens wordt een uitdagend kader geschetst:
‘Het lokaal bestuur moet de meervoudigheid van de democratische samenleving erkennen en daar ook naar handelen. Het moet uitnodigend zijn voor vernieuwing en verbreding van democratische vormen en ruimte geven aan variëteit. Het moet investeren in en zoeken naar een constructieve samenwerking tussen (verticale) representatieve en (horizontale) participatieve democratische vormen’

Op pagina 14 verwacht men er revitalisering van:
‘Die relatieve autonomie van de maatschappelijke democratie is een belangrijke voorwaarde voor een vitale politieke democratie, het is de voedingsbodem voor politieke besluitvorming... Juist daarom heeft de politiek veel baat bij ruimte voor maatschappelijke initiatieven…’.

Maar men schetst ook het dilemma dat er ontstaat bij burgerinitiatieven:
‘Aan de ene kant stimuleren veel gemeenten het nemen van initiatief en willen ze ook graag ondersteuning bieden. Aan de andere kant behoudt de lokale overheid zich vaak het recht voor om zelf te bepalen welke publieke waarden belangrijk zijn. Bovendien wordt dergelijke initiatieven voortdurend de maat genomen naar formele (subsidie)richtlijnen en naar eigen prestatienormen van de overheid. Alsof het uitvoeringsorganisaties van de overheid zijn. Ook voor de lokale overheid is het kennelijk heel ingewikkeld op voet van gelijkwaardigheid met deze initiatieven om te gaan. Het meer in balans brengen van deze verhoudingen is nodig’.

Op pag. 16 schetst men de natuurlijke ontwikkeling in de richting van meervoudigheid:
‘Representatieve en participatieve democratie horen bij elkaar en kunnen en moeten elkaar versterken. Nederland ontwikkelt zich, zeker op lokaal niveau, steeds meer in de richting van zo’n meervoudige democratie. De representatieve en de maatschappelijke democratie vullen elkaar wederzijds aan, hun samenspel is van wezenlijk belang.

En op pag. 17 blijkt dat de vorm die wij ontwikkelen voldoet aan een behoefte:
‘Er is dringend behoefte aan een nieuwe overkoepelende beweging die – over de bestaande maatschappelijk en politieke verschillen heen – richting aan de ontwikkeling van de samenleving kan geven…’.

Vervolgens volgt op pag. 18 een constatering die we in ons model hebben gehonoreerd:
‘Veel vraagstukken laten zich aan gemeentegrenzen weinig gelegen liggen, net zo weinig als onze moderne samenleving zich iets van lijnen op de landkaart aantrekt’.

Men realiseert zich op pag. 20:
‘Het is niet voor het eerst dat veranderingen in de werkwijze en structuur van het gemeentebestuur worden voorgesteld. Ook het in 2002 ingevoerde dualisme was een poging om samenleving en bestuur meer met elkaar te verbinden, maar het dualisme heeft volgens de commissie niet gebracht wat ervan werd verwacht’.

‘Terwijl de bedoeling was dat juist het politieke debat in de raad de interesse van de burger tot nieuwe hoogten zou moeten opstuwen lijkt het tegendeel het geval. Burgers vragen niet om meer politiek maar om meer democratie’.

en stelt vervolgens de retorische vraag:
‘Waarom is er geen agenderingsrecht van de samenleving of een maatschappelijk rapporteurschap ten aanzien van democratische opgaven die spelen?’.

..met op pag. 23 het antwoord:
‘… dat gaat alleen lukken als alle betrokkenen bij het openbaar bestuur open staan voor verandering, en de weg naar meervoudige democratie willen inslaan’.

en:
‘De representatieve democratie moeten we koesteren en versterken, haar verbinden met maatschappelijke democratie en zo stappen zetten op de weg naar meervoudige democratie’.

Op pag. 26 adviseert men:
‘De verbinding van de representatieve en andere vormen van democratie tot een nieuwe meervoudige democratie vraagt om investeringen. Het vraagt om ruimte geven aan lokale experimenten met nieuwe werkwijzen en om het organiseren van gezamenlijke leerprocessen’.

En men concludeert tenslotte op pag. 26:
‘De ontwikkeling naar meervoudige democratie gaat niet vanzelf, het is een proces van experimenteren, oefenen, van elkaar leren, uitwisselen, evalueren en kennis ontwikkelen…. gefaciliteerd vanuit de VNG en het ministerie van BZK…’.

Link naar het rapport: Op weg naar meervoudige democratie

De vorm die wij op basis hiervan voor Meervoudige Democratie hebben ontwikkeld is:

horizontale samenspraak tussen inwoners,
in een doorlopend proces,
als een informatiebron voor het openbaar bestuur,
ter ondersteuning van de bestaande representatieve democratie,
de binnenlandse bestuurlijke geografische grenzen overschrijdend,
in een combinatie van fysieke en digitale afstemming,
georganiseerd door neutrale niet-gouvernementele organisaties.

Lees meer over deliberatie